Blog yazma fikrimin hayata geçmesinde bu kitabın önemli bir rolü vardır. Ama kitaba ne kadar değer verdiysem, herhalde hakkını veremem düşüncesiyle yazısını yazmak da o kadar zorlaştı gözümde. Birkaç yazma girişimim haftalardır açık Word sekmesi olarak ana ekranımda kendine daimî bir yer yapmaya başlamıştı ki, “a good blog post is a done blog post”* (mottonun orijinalinde “blog post” değil “dissertation”dır) diyerek tekrar başına oturuyorum.
Kitap elime nasıl geçti?
Bilen bilir, bilmeyen de şimdi öğrenir; kaliteli şeyler okumak/izlemek noktasında on küsur yıldır harika bir kaynağa sahibim. İngiltere dönüşü dost muhabbetine ve kitap okumaya pek hasretim. Bu iki hasreti giderebilmek için kendisiyle âdetimiz üzere Üsküdar’da buluşuyoruz, çaylarımızı yudumluyoruz, tatlıyı pek tabii bölüşüyoruz. İşte bu sırada çantasından Kallocain’i çıkarıyor, master sonrası okuyacağım ilk kitap böylece belli oluyor.
Kimin ne tarz alışkanlıkları/takıntıları vardır bilmem, eminim çeşit çeşittir. Merve’ninki; izlediği filmlerde kareye giren bir kitap varsa muhakkak kitabın ismi ve yazarını not almak ve sonrasında onu araştırmak! Yine bir gün İsveç filmi izlerken karakterlerden birinin elinde bu kitabı görüyor ve Karin Boye’un Kallocain’ini böylece keşfediyor. Sonra bu kitabın Türkçe çevirisini arıyor ama çevirisinin yapılmadığını fark ediyor. Burada mesleki dürtü devreye giriyor. Editör olarak çalıştığı yayınevine kitaptan bahsediyor ve sonunda kitap basılıyor. Merve kitabı poker face bir suratla kısaca “Bir İsveç distopyası, ilgini çekeceğini düşündüm,” diyerek uzatıyor bana. Bunu, bende kitaba dair herhangi bir kanı oluşturmamak için yaptığını biliyorum.
Ve ilk fırsatta kitabı okumaya başlıyorum.
Peki Kallocain neden bu yazıya konu oldu?
Sayfalar ilerledikçe kitapta çizilen dünya 1984’ü daha fazla andırıyor. İçimden “aynı türde yazılıyor sonuçta, genel benzerlikler olabilir” diye açıklamalar yaparak okumaya devam etmeye çalışırken yeni bir benzerliğin daha karşıma çıkması artık “1984’ü okuyup da mı yazdın be kadın?!!” dedirtiyor. Dayanamayıp okumaya ara veriyorum, kitapların yayın tarihlerine bakmak için ve asıl şoku yaşıyorum. Karin Boye’un Kallocain’i 1940 yılında yani George Orwell’in 1984’ü yazmasından tam dokuz sene önce yayımlanmış! Bu demek oluyor ki bir esinlenme varsa o da ortamlarda “Abiğğ çok iyi yaa” diye gözü kapalı önerilen, Tabu’da distopya çıksa yasaklı kelimelerde ilk başta yerini alacak olan işte o kitabın yazarı Orwell’e ait demek oluyor.
Bu yazının yazılma amacı, “Gerçekten George Orwell, Kallocain’i okumuş mu?” gibi bir edebiyat dedikodusu döndürmek değil pek tabii. Yıllar önce 1984’ü okurken içime çöken karanlığı Kallocain’i okurken tekrar hissettim. Bu yazı Kallocain’in 1984’ten farkına odaklanıyor.
Kallocain’de nasıl bir dünya kurulmuş?
Kitapta “Düzen” olarak adlandırılan totaliter bir rejim görüyoruz. Bu yapı sürekli bir seferberlik halinde, bu sebeple Düzen, yerin altında sığınaklar şeklinde dizayn edilmiş. Toplantı salonları, konutlar, çalışma alanları hepsi yerin altında. Sürekli dış düşmanlardan bir saldırı tehdidi olduğu için yeryüzüne ancak izinle kısa süreler için çıkılabiliyor. Bu seferberlik halinin bir diğer çıktısını ise asker-vatandaş eşleşmesi olarak görüyoruz. Her vatandaş kendi mesleğinin yanında düzenli askerî eğitimler alıyor. Üstelik sadece yetişkinler değil, çocuklar da okul çağına geldikleri zaman ailelerinden ayrılarak gençlik kamplarında kalmaya başlıyorlar. Bu kamplarda oyuncak patlayıcılar içeren askerî strateji geliştirmeye yönelik oyunlar oynatılıyor.
Ana karakterimiz Silahdaş Leo, bir kimyager ve Düzen’e hizmet edeceğine inandığı, “Kallocain” adını verdiği bir ilaç keşfediyor. İlaç, insanların kendilerinin bile farkında olmadığı düşüncelerini bilinçlerini kaybetmeden rahatlatıcı bir sakinlik altında dile getirme “fırsat”ı veriyor. Yazar ilacın icadıyla bize totaliter bir düzen içinde mahremiyetin sınırlarını sorgulatıyor:
Bireyin duygu ve düşüncelerinin mülkiyeti kime ait? Bireye mi yoksa Düzen’e mi? Peki bireyler Düzen’in devamını sağlamak için varsa bireye ait şeyler gerçekten kişiye özel olabilir mi?
Kitap boyunca Kallocain’in etkisi Leo’nun özel hayatında ve iş hayatında olmak üzere iki kanaldan inceleniyor. Özel hayatında karısı ile ilişkisi irdelenirken, iş hayatında Kallocain’i test ettiği deneklerin iç dünyalarına konuk oluyoruz.
“KALLOCAIN-“1984”ün kadın eli değmiş hali!” yazısını okumaya devam et