Dünya çapında hükümetlere, bankalara, sivil toplum kuruluşlarına ve medyaya güven tüm zamanların en düşük seviyesindeyken, “bireylerin” ne kadar güvenilir olduğunu ölçmek mümkün mü?
Farz edelim devlet her vatandaşına doğumuyla beraber 100 puan veriyor. İyi insan olursan puanın zamanla artıyor, kötü işler yaptıkça da azalıyor.
Trafik kurallarını ihlal ettiğinizde, faturalarınızı geç ödediğinizde, komşularınızla tartıştığınızda “güven puanınız” düşüyor.
Düşük puanlı bir vatandaş olduğunuz için devlet sizden daha fazla vergi alıyor, internet hızınızı düşürüyor, kamu çalışanı olamıyorsunuz, çocuğunuzu iyi okullara gönderemiyorsunuz.
Yüksek puanlı bir vatandaş olarak ise depozito ödemeden ev kiralayabilir, bankalardan düşük oranda faizle kredi alabilir, elektriği indirimli kullanabilirsiniz.
Sizce bu uygulama daha ahlaklı bireyleri, dolayısıyla da saygılı toplumları ortaya çıkarır mı?
Cevap: Yakında göreceğiz!
George Orwell’in 1984 distopyasından, Netflix’in Black Mirror dizisinden fırlamış bir bilim kurgu hikayesi gibi geliyor olabilir fakat bahsettiğim uygulama 2014 yılından beri 1.4 milyar insan üzerinde test ediliyor ve 2020 yılında da tamamen yürürlüğe girecek.
Nerede: Çin.
Şimdiye kadar 13 milyon kişi “güvenilmez insan” olarak listelendi bile. Mart 2019’da yapılan açıklamaya göre ‘sosyal puanlama sistemi‘ kapsamında 20 milyondan fazla uçak bileti alma girişimi otomatik olarak engellendi.
Düşük puanı olan kişilerin hızlı tren bileti de alamadığını göz önünde bulundurursak, uçakla 3 saatte gidebileceğiniz mesafeyi, trenle 30 saatte gitmek zorunda kalıyorsunuz.
Uçak bileti alamamanızın nedeni, önceki uçuşunuzda hostesle tartışmış olmanız olabilir.
Nasıl: Ülke çapında yüz tanıma sistemine sahip yapay zekayla güçlendirilmiş 200 milyon kamera ve sürekli takip edilen internet altyapısı.
Sosyal puanlama sistemine vatandaşlarla ilgili veri girişleri özel sektör işbirliğiyle yapılıyor.
Devletin temin ettiği bilgiler:
- Sabıka kayıtları ve mahkeme verileri
- Trafik kameraları ihlallerini kontrol etme
- Yayalar için yüz tanıma sistemi
- Seyahat düzenleri (yurtdışına gitmek, ebeveynlere düzenli ziyaretler)
Özel sektörün sağladığı veriler:
- Sohbet ve e-posta verileri
- İnternet alışveriş bilgisi
- Kredi ve borç bilgileri, likidite ve temerrüt riski
- Akıllı cihazların takibi (telefon konum verileri gibi.)
Bu uygulama insan haklarına aykırı değil mi?
Bu yönde çokça eleştiri var. Özellikle Batı medyasında konuyla ilgili hemen her hafta bir yazı yayınlanıyor.
En basit şekilde düşününce, herkesin toplu olarak takip edilip, mahkeme kararı olmadan kamu ve özel hizmetlerden yasaklanıyor olması sorunlu görülebilir.
Çin hükümeti ise bu uygulamanın toplumda güven kültürünü inşa ettiğini savunuyor.
Biz her ne kadar sosyal puanlama sistemi desek de, program devlet tarafından sosyal güven sistemi olarak tanımlanıyor.
Çin hükümeti, son yıllarda gelişen teknoloji ve hızlı kalkınma ile artan refah seviyesinin yeni toplumsal sorunlar ortaya çıkardığını düşünüyor.
Bunlar, internet üzerinden dolandırıcılık, teknoloji tabanlı usulsüzlükler, mahkeme kararlarının uygulanmaması, mali yolsuzluklar ve benzeri suçlar.
Hükümet, güven sistemi ile tüm bu suçların ve topluma aykırı davranışların önüne geçebileceğine inanıyor.
Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşı iseniz (hatta belki de sadece turistik bir nedenle Çin’de bulunuyorsanız) yapmamanız gerekenler:
- Kredi ödemenizi geciktirmek,
- İnternet ortamında hükümeti eleştirmek,
- Bilgisayar oyunlarında çok fazla zaman harcamak,
- Devlet görevlileri ile tartışmak,
- Kırmızı ışıkta geçmek (yayalar dahil),
- Park cezası almak,
- Yasak yerlerde sigara içmek,
- Paranızı gereksiz şeyler satın alarak harcamak,
- Trende başkasının koltuğuna oturmak.
Avustralya kanalı ABC News’in konuyla ilgili hazırladığı bir haber. İçerisinde yüksek puana sahip bir aile ve düşük puanı olan bir gazetecinin hikayesi var.
Aşağıda konuyla ilgili yorum bırakabilir, yazıyı arkadaşlarınızla paylaşabilirsiniz.
İlginizi çekebilecek diğer yazılar: